Wat is circulair bouwen?

Circulair bouwen is ontwerpen en bouwen met de volledige levenscyclus in het achterhoofd. Het is gericht op het minimaliseren van de afvalstroom en het maximaal benutten van grondstoffen. Hierdoor wordt het milieu beschermd en kan de afhankelijkheid van schaarse grondstoffen worden verminderd. Gebouwen worden tevens beschouwd als een bron van producten en materialen, wat maakt dat bijvoorbeeld bewust omgaan met afbraak van grote, maar ook kleine gebouwen, waardevol is.

Circulair bouwen vraag een open mindset gedurende het volledige bouwproces en een permanente open dialoog tussen alle bouwpartners en gebruikers. Het project Circularia zet hierbij een belangrijke stap door advies- en ingenieursbureau’s en de sport-, cultuur- en jeugdexperten van steden en gemeenten samen te brengen.

Het gaat hierbij niet om het bouwen van vrijetijdsgebouwen of -infrastructuur, maar om het realiseren en gebruiken van voorzieningen voor sport, cultuur en kinderen/jongeren, die waardevol zijn voor de komende generaties. Om (meer)waarde te creëren is het cruciaal om het perspectief van de gebruiker en het specifieke toepassingsdomein zo goed mogelijk te integreren in het proces.

Circulaire bouweconomie: modellen en begrippen

Circulair bouwen vraagt een langetermijnvisie en een verandering in mindset. Volgende drie concepten zijn belangrijk om inzicht te krijgen in wat circulair bouwen of de circulaire bouweconomie is (bron: Buildwise).

Bouwen met het einde van de levenscyclus in het achterhoofd krijgt vorm door ‘aanpasbaar’ te ontwerpen voor een evolutief gebruik (op een manier bouwen dat het gebouw bv. makkelijk kan uitgebreid of verkleind kan worden), te bouwen in onafhankelijke lagen en schillen, door materialen te kiezen in functie van de levenscyclus en de milieu-impact, door toegankelijke en omkeerbare verbindingen (bv. maximaal schroeven in plaats van lijmen) én het voorkomen en beheren, beperken en beheren van afval.

Circulair bouwen krijgt ook vorm in nieuwe businessmodellen. Zo kan het gaan over efficiënter gebruik van grondstoffen, het afleveren van een dienst in plaats van een product (bijvoorbeeld DBFMO-zwembaden of de gekende slogan “koop geen lampen maar licht” van de Nederlands-Duitse architect en denker Thomas Rau), of het creëren van waarde op basis van afval.

Bij urban mining worden gebouwen in het circulair bouwproces gezien als een bron van materialen. Dit gaat over het behouden van de prestaties van materialen, het bewust slopen en zich informeren over de materialen, remanufacturing, en hergebruik of recyclage van materialen. Dit principe maakt dat een materialeninventaris of een materialenpaspoort van een gebouw of ontwerp belangrijk wordt.

Denken in ‘niveaus’

Op wijkniveau of op niveau van een site of domein, waarbij bijvoorbeeld de padenstructuur of afscheidingen aanpasbaar worden gehouden, waar niet alle ruimte direct wordt ingevuld of multi-inzetbaar is, … Op dit niveau zijn ook zogenoemde infrastructuurwerken rond bijvoorbeeld waterbeheer of mobiliteit relevant om het project circulair te benaderen.

Op gebouwniveau zijn eerder genoemde principes van toepassing: denken in lagen, multi-inzetbaarheid van delen van het gebouw, uitbreidbaarheid, …

Op componentniveau gaat het om eenvoudige of omkeerbare verbindingen, om onafhankelijkheid (en toegankelijkheid) van bijvoorbeeld systemen voor ventilatie, sanitair, …

Op materiaalniveau gaat het bijvoorbeeld over het gebruik van biobased materialen, upcycling, hergebruik, …

Denken in ‘schillen’

Een ander belangrijk principe in circulair bouwen is het denken in schillen, zoals in het “7 S’en model van Stewart Brand” (zie onder). Diverse schillen of lagen van een gebouw hebben een verschillende levensduur. Dit maakt dat de realisatie of het beheer van gebouwen afgestemd kan worden op de levensduur van een bepaalde schil.